Belirlenmiş bir tarihte önceden belirlenmiş bir fiyattan bir malı satın alma ya da satma hakkı sağlayan finansal araçlardır. Alıcıya alım veya satım hakkı tanırken, satıcıya da alım ya da satım yapma yükümlülüğü getiren sözleşmelerdir.
Yatırımcı, belirli bir prim ödeyerek opsiyonu kullanma hakkını elde eder.
Opsiyonu satan yatırımcı, alıcının talebi üzerine opsiyon şartlarını yerine getirmekle yükümlü hale gelir.
Opsiyon nedir?
“Opsiyon nedir?” sorusunun cevabı için ilk önce opsiyonların ne tür araçlar olduğunu anlamak gerekir. Opsiyonlar, finansal piyasalarda yatırımcılara varlığı belirli bir süre içinde belirli bir fiyattan alma ya da satma yeteneği veren, ancak zorunlu kılmayan türev araçlardır.
Alım ve satım olmak üzere temelde iki tür opsiyon sözleşmesi vardır. Alım opsiyonu, varlığı belirli bir fiyattan alma hakkı verirken, satım opsiyonu ise varlığı belirli bir fiyattan satma hakkı tanır.
Yatırımcıların, genellikle belirli bir vadeye sahip oldukları için, bu hakkı tanımlanan süre içinde kullanma veya kullanmama kararı almaları gerekmektedir.
Opsiyonların alınıp satılması için ödenen ücret prim olarak isimlendirilir. Sözleşme değeri ise dayanak varlığın fiyatı, kullanım fiyatı, vade süresi ve volatilite gibi çeşitli faktörlere bağlı olarak belirlenir ve değişir.
Yatırımcılara piyasa koşullarına karşı korunma sağlama, spekülasyon yapma ya da portföylerini çeşitlendirme gibi stratejiler uygulama imkânı sunan söz konusu alım satım haklarının temel çalışma prensibi, yatırımcının opsiyonu kullanma kararı almasına dayanır.
Yatırımcı, kullanılması durumunda, ilgili sözleşmede belirtilen fiyat ve koşullara göre işlem yapabilir.
Ancak kullanılmaması durumunda yatırımcı yalnızca ödediği primi kaybeder ve başka bir yatırım fırsatı arayabilir. Opsiyonlar bu esneklikleri ile yatırımcılara piyasalardaki değişimlere uyum sağlama şansı tanır.
Opsiyon piyasasının işleyişi nasıldır?
Opsiyon piyasası, yatırımcıların belirli bir varlığı tanımlanan fiyattan alma veya satma hakkını alıp satmalarına imkân tanımaktadır. Söz konusu piyasalar genellikle organize borsalarda veya tezgâh üstü (OTC) piyasalarda faaliyet gösterir ve alıcılar ile satıcılar arasında gerçekleşen işlemleri kapsar.
Piyasada işlem gören opsiyonlar genel olarak standart sözleşmelerdir. Belirli bir varlık, vade süresi, kullanım fiyatı ve diğer önemli özellikleri içerirler.
Alıcılar, belirli bir prim ödeyerek bu opsiyonları satın alırken, satıcılar ise ilgili opsiyonu yazmak ve buna karşılık bir prim almak için taahhütte bulunurlar.
Opsiyon piyasasında alım (call) ve satım (put) opsiyonları, yatırımcılara tanımlı bir varlığın gelecekteki fiyat hareketlerine karşı çeşitli stratejiler uygulama imkânı verir. Call opsiyonu, varlığın değer kazanacağı beklentisiyle alınırken, put opsiyonu da varlığın değer kaybedeceği beklentisiyle seçilir.
Yatırımcılar, piyasada işlem gören opsiyonlar genel olarak standartlaştırıldığı için, işlem yaparken belli bir disiplin ve önceden belirlenmiş kurallara uymak zorundadır.
Piyasa, yatırımcılara risk yönetimi, spekülasyon ve portföy çeşitlendirmesi gibi farklı stratejileri deneyebilecekleri bir alan sağlar. Ancak yatırım yapmadan önce, her yatırımcının piyasanın dinamiklerini kavramak ve stratejilerini buna göre şekillendirmek için titizlikle araştırma yapması gerekliliği ön plana çıkar.
Opsiyon sözleşmeleri nedir?
İki taraf arasında yapılan ve alıcıya belirli bir prim ödeyerek, belirli bir vadeye kadar bugünden belirlenen bir fiyat üzerinden opsiyona dayanak teşkil eden bir malı, kıymetli ya da finansal göstergeyi alma veya satma hakkı tanıyan; satıcıya ise alıcının bu hakkı kullanması durumunda sözleşmeye dayanak teşkil eden malı, kıymetli veya finansal göstergeyi satma veya alma yükümlülüğü getiren sözleşmeler olarak tanımlanabilir.
Opsiyon sözleşmesi, belirli bir prim karşılığında alıcıya, üzerinde anlaşılan bir fiyattan belirli bir vadeye kadar dayanak varlığı alma veya satma hakkı veren sözleşmedir.
Opsiyon sözleşmesi satıcı için, alıcının sözleşmede belirtilen haklarını kullanması halinde dayanak varlığı satma veya alma zorunluluğu getiren bir anlaşma türüdür.
Opsiyon tipleri neler?
Opsiyon piyasasında iki farklı tipten söz edilebilir: Avrupa tipi opsiyonlar ve Amerikan tipi opsiyonlar.
Avrupa tipi opsiyonlar, alım yapan yatırımcının sadece vade sonunda, borsa tarafından belirlenen belirli bir zaman dilimi içinde opsiyonu kullanabildiği opsiyonlardır.
Amerikan tipi opsiyonlar, alım yapan tarafın opsiyonu alma tarihinden vadesinin sonuna kadar herhangi bir zamanda kullanabileceği opsiyonlardır.
Opsiyon türleri neler?
Opsiyonlar genellikle alım (call) ve satım (put) olmak üzere iki türe ayrılır.
Alım (Call) opsiyonu
Yatırımcıya belirli bir varlığı belirli bir tarihe kadar belirli bir fiyattan alma hakkı tanır. Bu tür opsiyonlar, varlık fiyatlarının yükseleceği beklentisi içinde olan yatırımcılar için uygun bir seçenektir.
Alıcı, opsiyonu kullanarak belirlenen fiyattan varlığı alma ya da vade sonunda opsiyon hakkını kullanmamayı tercih etme seçeneğine sahip olur.
Satım (Put) opsiyonu
Yatırımcıya belirli bir varlığı belirli bir tarihe kadar belirli bir fiyattan satma hakkı verir. Bu tür opsiyonlar, varlık fiyatlarının düşeceği beklentisi içinde olan yatırımcılara daha uygundur. Satıcı belirlenen fiyat üzerinden varlığı satma hakkını kullanmama hakkına sahiptir.
Opsiyon çeşitleri neler?
Opsiyon türleri, alım (call) ve satım (put) opsiyonları olarak ikiye ayrılır. Call (alım) ve put (satım) olarak da bilinen bu opsiyonlar, alıcı ve satıcı olmak üzere iki taraf arasında gerçekleşir. Bu durum, opsiyon işlemlerinde toplam dört farklı pozisyon oluşmasına neden olur. İlgili pozisyonlar şunlardır:
Call opsiyonu almak (long-call)
Call opsiyonu satmak (short-call)
Put opsiyonu almak (long-put)
Put opsiyonu satmak (short-put)
Her iki opsiyon türü için de işlemin gerçekleştiği tarihte (T günü), uzun pozisyon sahibinin hesabından prim borçları tahsil edilir. Kısa pozisyon sahibinin prim alacağı ise işlemin gerçekleştiği tarihten bir gün sonra (T+1) hesabına yatırılır. Prim fiyatı, piyasadaki arz ve talebe göre belirlenir ve hak kullanılsın ya da kullanılmasın prim bedeli sonrasında geri alınmaz.
Opsiyon terimleri neler?
Opsiyon piyasasıyla ilgili bilmeniz gereken bazı terimler bulunmaktadır. Opsiyonun anlamını öğrenmek için bu terimleri de mutlaka bilmeniz faydalı olacaktır. Söz konusu terimler aşağıdaki gibi özetlenebilir:
Opsiyon Primi: Alım veya satım hakkına sahip olmak için ödenmesi gereken bedeldir.
Kullanım Fiyatı: Opsiyon sözleşmesine konu olan ürünün, ileri bir tarihte alım veya satım işlemi yapılması durumunda üzerinde anlaşılan fiyattır.
Call Option (Alım Opsiyonu): Bu terim, opsiyon piyasasında sözleşmeyi alan tarafa belirli bir vadede belirli bir fiyattan bir varlığı alma hakkı veren işlem anlamına gelir.
Put Option (Satım Opsiyonu): İlgili terim, opsiyon piyasasında sözleşmeyi alan tarafa belirli bir vadede belirli bir fiyattan bir varlığı satma hakkı veren işlemi ifade eder.
Kârda Opsiyon: Bir alım opsiyonunda, dayanak varlığın spot fiyatı kullanım fiyatından yüksekse kârda olarak isimlendirilir. Bir satım opsiyonunda ise, dayanak varlığın spot fiyatı kullanım fiyatının altında olduğunda kârda olarak kabul edilir.
Zararda Opsiyon: Bir alım opsiyonunda, dayanak varlığın spot fiyatı kullanım fiyatının altında ise zararda olarak isimlendirilir. Bir satım opsiyonunda ise, dayanak varlığın spot fiyatı kullanım fiyatının üstünde olduğunda zararda olarak kabul edilir.
Avrupa Tipi Opsiyon: Opsiyon sözleşmesinin yalnızca vadesi geldiğinde kullanılabileceği anlamı taşır.
Amerikan Tipi Opsiyon: Opsiyon sözleşmesinin vadesinden önce herhangi bir tarihte kullanılabileceği anlamına gelir.
Uzun Taraf (Long): Opsiyon sözleşmesini alan tarafı tanımlamak için kullanılır. Prim ödemesi dışında herhangi bir yükümlülüğü olmadığı için çok sınırlı bir risk taşır.
Kısa Taraf (Short): Opsiyon sözleşmesini satan tarafı tanımlamak için kullanılır. Vadeye kadar veya vade tarihinde dayanak varlığı alma veya satma yükümlülüğü bulunduğu için daha yüksek risk taşır. Bu nedenle kısa taraftan teminat talep edilir.
Başabaş Opsiyon: Dayanak varlığın spot piyasa fiyatı ile kullanım fiyatı eşit olduğunda, bu duruma başabaş opsiyon denir.
Opsiyon alım satımının avantajları neler?
Opsiyon alım satımı, yatırımcılara çeşitli avantajlar sunar. Söz konusu avantajları şu şekildedir:
Opsiyon alım satımı, yatırımcılara düşük maliyetli bir şekilde piyasa hareketlerinden yararlanma fırsatı sunar. Yatırımcılar, belirli bir prim ödeyerek belirli bir varlığı alma veya satma hakkını elde ederler fakat prim dışında ek yatırım yapma zorunluluğu olmaması nedeniyle riskleri nispeten azdır.
Opsiyon alım satımı, piyasa koşullarına karşı farklı stratejiler uygulamaya olanağı sunar. Yatırımcılar, varlık fiyatları yoğun oynaklık sergilediğinde veya belirli bir yöne doğru hareket ettiğinde, alım veya satım yaparak kar elde etme imkânına sahip olurlar.
Opsiyon alım satımının dezavantajları neler?
Tüm yatırım stratejileri gibi, opsiyon alım satımı da beraberinde bazı riskleri getirir. Bu riskler şu şekilde ifade edilebilir:
Opsiyon primi ödenir, ancak opsiyon kullanılmazsa bu prim kaybedilir. Yatırımcılar, piyasa beklentilerinin gerçekleşmemesi durumunda primlerini kaybedebilir.
Opsiyon sözleşmeleri, belirli bir vade süresine sahiptir ve vade sonunda kullanılmayanlar değer kaybedebilir.
Zaman faktörü, sözleşmelerin değeri üzerine etki edebilir. Bu nedenle yatırımcıların özenli bir risk yönetimi stratejisi benimsemeleri ve alım satım konusunda deneyim kazanmaları kritik bir öneme sahiptir.